Το σχέδιο νόμου που έθεσε σε δημόσια διαβούλευση το υπουργείο Περιβάλλοντος ξεσήκωσε μέσα σε ελάχιστες ημέρες επιστημονικούς φορείς, περιβαλλοντικές οργανώσεις και πολίτες. Από τα 850 σχόλια που κατατέθηκαν στην ολιγοήμερη διαβούλευση, σχεδόν το σύνολο είναι αρνητικά, ζητώντας την απόσυρσή του.
Τη μεγαλύτερη κριτική συγκεντρώνουν οι διατάξεις που αφορούν το τι επιτρέπεται στις προστατευόμενες περιοχές. Το υφιστάμενο πλαίσιο για τις επιτρεπόμενες χρήσεις στις προστατευόμενες περιοχές είναι ιδιαίτερα περιοριστικό για τις πραγματικές ανάγκες τής εκάστοτε περιοχής και την αποτελεσματική προστασία του εκάστοτε προστατευτέου αντικειμένου, αναφέρει η αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου. Ωστόσο, οι περιοχές Natura στη χώρα μας δεν έπασχαν ποτέ από υπερβολική προστασία, όπως αποδεικνύει η καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή η χώρα μας δεν έχει θέσει στόχους και δεν έχει εφαρμόσει μέτρα διαχείρισης. Πρόσφατα στο ιστορικό της χώρας προστέθηκε και μια νέα παραπομπή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, για τη μη ορθή μεταφορά της οδηγίας για την εκτίμηση των επιπτώσεων έργων σε προστατευόμενες περιοχές και, σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, σύντομα ακολουθεί νέα.
Το προτεινόμενο νομοθέτημα επιτρέπει τη διάνοιξη δρόμων και την κατασκευή δικτύων μεταφοράς ενέργειας ακόμα και στους πυρήνες των περιοχών Natura, σημαντικές ανθρωπογενείς παρεμβάσεις εντός ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Επίσης επιτρέπει τουριστικές εγκαταστάσεις και διευκολύνει τη χωροθέτηση ΑΠΕ στις ζώνες προστασίας της φύσης (το κομμάτι γύρω από τον πυρήνα μιας περιοχής Natura), ακόμα και υπόγειες εξορυκτικές δραστηριότητες. Στη δε ζώνη διατήρησης οικοτόπων, ουσιαστικά καταργεί το μεγαλύτερο μέρος των υφιστάμενων περιορισμών, ως αυτές να μην αποτελούν σημαντικό κομμάτι ενός οικοσυστήματος.
Τη μεγαλύτερη κριτική συγκεντρώνουν οι διατάξεις που αφορούν το τι επιτρέπεται στις προστατευόμενες περιοχές.
Η επιδείνωση του καθεστώτος προστασίας των περιοχών Natura 2000 συμπληρώνεται από διατάξεις για τις ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες (τις μελέτες που υποτίθεται πως θα καθορίσουν, όπως ζητάει η Ε.Ε., στόχους και μέτρα διαχείρισης των πολύτιμων περιβαλλοντικά περιοχών). Ετσι, από το αντικείμενό τους εξαιρούνται δυνητικά οι περιοχές γύρω από οικισμούς, εκεί όπου το υπουργείο αναφέρει ότι υπάρχουν ορισμένοι πολεοδομικοί σχεδιασμοί. Ωστόσο, αυτό ενέχει τον κίνδυνο είτε να νομιμοποιηθούν υφιστάμενες παρανομίες είτε να υλοποιηθούν διάφορα σχέδια που προσέκρουαν έως σήμερα στη νομοθεσία. Πράγματα, δηλαδή, που εκτιμάται ότι δεν θα εγκρίνονταν από το Συμβούλιο της Επικρατείας.
Επιπλέον, η διαρκής τροποποίηση της νομοθεσίας που αφορά την εκπόνηση των ειδικών περιβαλλοντικών μελετών θα καθυστερήσει ακόμα περισσότερο την ολοκλήρωσή τους. Σημειώνεται πως πρόκειται για μελέτες που ανατέθηκαν με τεράστιες εκπτώσεις και, σύμφωνα με πηγές του υπουργείου, αρκετές από αυτές δεν είναι στο απαιτούμενο επίπεδο.
Παράλληλα, το υπουργείο Περιβάλλοντος συνεχίζει να τροποποιεί τη νομοθεσία για τις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Στο όνομα της επιτάχυνσης και της απλοποίησης, καμία από τις ηγεσίες του υπουργείου την τελευταία δεκαετία (μετά τη θέσπιση του ν. 4014/2011) δεν φρόντισε να ενισχύσει την αρμόδια υπηρεσία (ΔΙΠΑ) με προσωπικό. Αντιθέτως, μειώνονται συνεχώς τα διαστήματα και τα στάδια ελέγχου, η συμμετοχή του κοινού περιορίζεται στα απολύτως τυπικά και ανατίθεται σε ιδιώτες ο έλεγχος των μελετών ιδιωτών. Στην κατεύθυνση αυτή κινείται και το εν λόγω σχέδιο νόμου.
ΑΠΟΨΕΙΣ
Ουσιαστική και όχι προσχηματική προστασία
Του Γιώργου Αμυρά-υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας
Η κυβέρνηση έθεσε σε δημόσια διαβούλευση ένα σημαντικό σχέδιο νόμου που ρυθμίζει σειρά εκκρεμοτήτων για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την ενεργειακή μετάβαση, με την περαιτέρω προώθηση της διείσδυσης των ΑΠΕ.
Επιλύονται ζητήματα που αφορούν τους δασικούς χάρτες και τις επιτρεπόμενες χρήσεις σε δάση και δασικές εκτάσεις και απλοποιείται η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης και των χρήσεων γης. Θεσπίζεται, επίσης, για πρώτη φορά το θεσμικό πλαίσιο για τη χωροθέτηση, κατασκευή και λειτουργία υπεράκτιων αιολικών πάρκων. Οι υπεράκτιες αυτές εγκαταστάσεις αποτελούν από τους πιο δυναμικά αναπτυσσόμενους κλάδους των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την ενεργειακή θωράκιση της χώρας.
Σκοπός του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας είναι η ουσιαστική, και όχι η προσχηματική, προστασία του φυσικού κάλλους της πατρίδας μας. Αυτό γίνεται εφικτό μόνο όταν το καθεστώς προστασίας λειτουργεί ως μοχλός ανάπτυξης, με τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Ας σημειωθεί ότι οι περιοχές Natura καλύπτουν το 28,5% της χερσαίας έκτασης της χώρας, ενώ, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, εντός των περιοχών αυτών διαβιοί μόνιμος πληθυσμός 470.000 κατοίκων.
Ωστόσο, υπάρχουν φωνές που αντιδρούν στη συντονισμένη προσπάθεια της κυβέρνησης για την αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος, υποστηρίζοντας ότι η νομοθετική πρωτοβουλία του ΥΠΕΝ θα οδηγήσει στην υποβάθμιση των περιοχών Natura, επιτρέποντας χρήσεις γης που έως τώρα απαγορεύονταν. Οι ισχυρισμοί αυτοί είναι εντελώς ανεδαφικοί.
Πριν από τον νόμο 4685/2020, η νομοθεσία περιλάμβανε μια σειρά από απαγορεύσεις που διατηρούνται σε ισχύ χωρίς καμία απολύτως αλλαγή. Ταυτόχρονα, όμως, η παλαιότερη νομοθεσία (ν. 3937/2011) δεν έθετε κανένα πλαίσιο για τη ζωνοποίηση των προστατευόμενων περιοχών. Αυτό σήμαινε ότι η απόφαση επαφίετο πλήρως στην κρίση του μελετητή της ειδικής περιβαλλοντικής μελέτης (ΕΠΜ), χωρίς κανόνες και χωρίς ενιαία προσέγγιση. Αυτό το κενό ρυθμίστηκε με τον νόμο 4685/2020, ο οποίος θέσπισε τέσσερις ζώνες προστατευόμενων περιοχών, εξειδικεύοντας τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης ανά ζώνη.
Μέσα από την εμπειρία που αποκομίσαμε από την υλοποίηση των ΕΠΜ και τη δημόσια διαβούλευση των πρώτων τριών εξ αυτών, αναδείχθηκαν συγκεκριμένες ελλείψεις του νομικού πλαισίου τις οποίες τώρα ρυθμίζουμε. Η ανελαστική και υπερβολικά περιοριστική σύνδεση προκαθορισμένων και εξειδικευμένων επιτρεπόμενων χρήσεων γης ανά ζώνη, όπως η απαγόρευση κολύμβησης, πεζοπορίας, ορειβασίας, φωτογράφισης κ.ά., δυσχέραινε τον ορθολογικό σχεδιασμό. Σήμερα εμείς επιλέγουμε, από τη μια, μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση που επιτρέπει την αυστηρότερη προστασία των περιοχών και, από την άλλη, τον ουσιαστικό έλεγχο της εφαρμογής της. Για αυτόν τον σκοπό, αποφασίστηκε η διαφοροποίηση των δυνητικά επιτρεπόμενων χρήσεων γης ανά ζώνη. Με αυτόν τον τρόπο, ο μελετητής έχει πια μεγαλύτερη ευελιξία να επιλέξει χρήσεις που προσαρμόζονται καλύτερα στις ιδιαιτερότητες του προστατευτέου αντικειμένου, όπως π.χ. της αρκούδας, της θαλάσσιας χελώνας ή των διαφόρων φυτών.
Η κριτική παραγνωρίζει, επίσης, το γεγονός ότι η ζωνοποίηση των προστατευόμενων περιοχών δεν είναι το μοναδικό εργαλείο βάσει του οποίου καθορίζονται οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης σε μια περιοχή. Το πλαίσιο των ζωνών συνυπάρχει παράλληλα με όλο το υπόλοιπο θεσμικό πλαίσιο, όπως π.χ. τις διατάξεις περί εκτός σχεδίου δόμησης, τα περιφερειακά χωροταξικά και τα ειδικά χωροταξικά πλαίσια κ.λπ.
Ειδικά ως προς τη συνύπαρξη των ΑΠΕ με τις περιοχές προστασίας της φύσης, έχουν ληφθεί υπόψιν οι πλέον πρόσφατες κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που περιλαμβάνονται στη δέσμη μέτρων και προτάσεων οι οποίες συνθέτουν την πρωτοβουλία REpowerEU. Εκεί, ρητά αναφέρεται ότι οι ΑΠΕ και τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής ρεύματος συνιστούν έργα υπέρτατου δημοσίου συμφέροντος. Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι οι ΑΠΕ επιτρέπονται παντού. Δεν επιτρέπονται στη Ζώνη Απολύτου Προστασίας, ενώ στις υπόλοιπες ζώνες επιτρέπονται μόνον εφόσον αποδεικνύεται από την ειδική οικολογική αξιολόγηση ότι δεν προξενούν βλάβη στο προστατευτέο αντικείμενο.
Κάποιες περιβαλλοντικές οργανώσεις μάς κατηγόρησαν ότι με το ν/σ παραβιάζουμε την ενωσιακή νομοθεσία, πράγμα απολύτως ανακριβές. Η ενωσιακή νομοθεσία δεν απαγορεύει a priori συγκεκριμένα έργα και δραστηριότητες στις περιοχές του δικτύου Natura 2000. Ο Ευρωπαίος νομοθέτης αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι δυνατόν με οριζόντιες ρυθμίσεις να αντιμετωπίζεται η ποικιλομορφία της φύσης. Σύμφωνα με την εθνική μας νομοθεσία και σε συμμόρφωση με το ενωσιακό δίκαιο, σε όλα τα έργα που αδειοδοτούνται περιβαλλοντικά προηγείται η δέουσα εκτίμηση επιπτώσεων.
Αντίθετα, έως τώρα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μάς εγκαλούσε γιατί δεν πραγματοποιούσαμε δέουσα εκτίμηση επιπτώσεων και στα έργα που δεν αδειοδοτούνται περιβαλλοντικά, δηλαδή στα μικρά έργα, όπως κατοικίες, μικρές βιοτεχνίες, επιμέρους οικοδομικές εργασίες, γεωργικές δραστηριότητες κ.λπ. Για πρώτη φορά, με το παρόν ν/σ θεσπίζεται διαδικασία εκπόνησης δέουσας εκτίμησης επιπτώσεων και για έργα που δεν απαιτούν περιβαλλοντική αδειοδότηση.
Tέλος, το ν/σ σε κανένα σημείο δεν παραβιάζει την πρόσφατη πρωτοβουλία της κυβέρνησης για την προστασία αρχικά έξι ορεινών όγκων της χώρας, τα Απάτητα Βουνά. Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις θέτουν τους γενικούς οριζόντιους κανόνες προστασίας και οφείλουν να παρέχουν την απαιτούμενη ευελιξία στον μελετητή ώστε να επιλέξει ως επιτρεπόμενες τις χρήσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες προστασίας του κάθε προστατευτέου αντικειμένου. Είναι προφανές ότι όπου έχουν θεσπιστεί περιοχές άνευ δρόμων, όπως δηλαδή στα Απάτητα Βουνά, αυτό λαμβάνεται υπόψη κατά τη σύνταξη των ΕΠΜ και των αντίστοιχων προεδρικών διαταγμάτων.
Το ΥΠΕΝ χαράσσει την εθνική στρατηγική που αποδεικνύει έμπρακτα την προστασία της ελληνικής φύσης και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Εκσυγχρονίσαμε τη δασική μας πολιτική με ουσιαστικές παρεμβάσεις και συστήσαμε τον θεσμό του Αναδόχου Αποκατάστασης και Αναδάσωσης, εξασφαλίζοντας πάνω από 13,5 εκατομμύρια ευρώ από χορηγίες, για έργα αποκατάστασης στις πυρόπληκτες περιοχές. Ενισχύουμε επίσης την προστασία των δασών με ένα πρόγραμμα σε συνεργασία με το ΤΑΙΠΕΔ, ύψους 50 εκατομμυρίων ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ενώ ταυτόχρονα εξελίσσεται και το εθνικό σχέδιο αναδασώσεων ύψους 150 εκατομμυρίων ευρώ για την αποκατάσταση 160.000 στρεμμάτων.
Για εμάς, είναι ηθική ευθύνη και καθήκον να διαφυλάξουμε την ελληνική φύση, που αποτελεί την πολιτιστική μας κληρονομιά, και να την παραδώσουμε στις επόμενες γενιές.
Ιστορικές ευθύνες για την περιβαλλοντική απορρύθμιση
Του Δημήτρη Καραβέλλα- γενικός διευθυντής του WWF Ελλάς
Από τον Απρίλιο του 2020, όταν στη Βουλή ψηφίστηκε νόμος που άλλαζε όλο σχεδόν το νομικό πλαίσιο προστασίας της ελληνικής φύσης, μέχρι την περασμένη εβδομάδα όταν ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κώστας Σκρέκας ανακοίνωσε νομοσχέδιο με νέα νομοθεσία για το περιβάλλον, αυτή η κυβέρνηση έχει καταφέρει τα χειρότερα νομοθετικά πλήγματα που έχουμε δει τα τελευταία 30 χρόνια σε σχέση με την προστασία των φυσικών πυρήνων ζωής της χώρας μας. Οσο αυστηρή και αν ακούγεται η διαπίστωση, η εξήγησή της δίνεται εύκολα με μια απλή ανάγνωση των νόμων που έχουν περάσει μέχρι σήμερα, αποξηλώνοντας πραγματικά καλή νομοθεσία, όπως ο νόμος για τη βιοποικιλότητα του 2011.
Το ν/σ που τέθηκε σε ασφυκτικά μικρή διαβούλευση πριν από δύο εβδομάδες, και δίκαια ξεσήκωσε μεγάλες αντιδράσεις, επιχειρεί ακόμα μεγαλύτερη επιδείνωση από εκείνη που πέτυχε ο πρώτος νόμος της κυβέρνησης, ο ν. 4685/2020. Επί της ουσίας καταργεί τις σημαντικότερες κατηγορίες αυστηρής προστασίας των πιο ευαίσθητων τμημάτων των περιοχών Natura 2000. Μέσα σε δύο άρθρα που αφορούν τον τρόπο καθορισμού και τις χρήσεις και δραστηριότητες που μπορούν να επιτρέπονται μέσα σε ζώνες που λόγω της ευαισθησίας και της οικολογικής αξίας τους έχουν επιστημονικά καθορισμένη ανάγκη από υψηλή προστασία, το ν/σ αλλοιώνει τον διεθνώς αποδεκτό θεσμό προστασίας οικολογικά πολύτιμων εκτάσεων. Εκεί όπου μπορεί να επιτρέπεται μόνο η επιστημονική έρευνα και η οικολογική διαχείριση, καθώς και ήπιες δραστηριότητες αναψυχής μόνο όπου αυτές δεν προκαλούν καμία υποβάθμιση, η κυβέρνηση επιχειρεί πλέον να επιτρέψει δραστηριότητες όπως η κατασκευή δρόμων, πλατειών, εγκαταστάσεις αποθήκευσης και μεταφοράς ενέργειας, κ.λπ. Στις επόμενες μάλιστα κατηγορίες προστασίας των περιοχών Natura επιτρέπει ακόμη και εξορύξεις υδρογονανθράκων, ενώ τις γεμίζει με μια σειρά από άλλες χρήσεις που ποτέ και πουθενά στην Ευρώπη δεν προβλέπονται εκ προοιμίου σε τέτοιες ευαίσθητες ζώνες. Για μια χώρα που έχει ήδη, από τον Δεκέμβριο του 2020, καταδικαστεί από το Δικαστήριο της Ε.Ε. για ανεπαρκή προστασία των περιοχών του δικτύου Natura, το ΥΠΕΝ δίνει ακόμα ένα βαρύ πλήγμα, προκαλώντας πιθανότατα νέα καταδικαστική απόφαση και πρόστιμο για τη χώρα.
Δεν σταματά όμως στις περιοχές Natura, αλλά εισάγει και μια ακόμα διάταξη που ευνοεί την περιβαλλοντική διαφθορά: υποβαθμίζει ακόμη περισσότερο τον θεσμό των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, με την πρόβλεψη απευθείας αμοιβής των αξιολογητών από τους ίδιους τους φορείς των έργων που καλούνται να ελέγξουν.
Κατά συρροή νομοθετήματα κατάρρευσης του θεσμικού πλαισίου προστασίας της φύσης μεταθέτουν πλέον την κύρια πολιτική ευθύνη σε ανώτατο επίπεδο, στον ίδιο τον πρωθυπουργό. Ενώ ο ίδιος προχώρησε σε κάποιες σημαντικές νομοθετικές πρωτοβουλίες, όπως ο πρόσφατος εθνικός κλιματικός νόμος, και σε μερικές αξιέπαινες δεσμεύσεις όπως αυτή για θέσπιση 10% θαλάσσιων περιοχών απόλυτης προστασίας, η κυβερνητική πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Οι σχετικά πρόσφατες δεσμεύσεις του πρωθυπουργού πως η Ελλάδα θα γίνει πρωταθλήτρια στην πλήρη εφαρμογή της νομοθεσίας της Ε.Ε. για την προστασία του περιβάλλοντος βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με τις σχετικές νομοθετικές πρωτοβουλίες της δικής του κυβέρνησης.
Σε εποχή αναμφισβήτητης κλιματικής και οικολογικής κρίσης, απαιτούνται ρηξικέλευθες και τολμηρές πολιτικές ικανές να αναχαιτίσουν τις προκλήσεις των καιρών, και όχι περιβαλλοντική απορρύθμιση προς όφελος λίγων. Ας αναλογιστεί η κυβέρνηση τις ιστορικές της ευθύνες.
kathimerini.gr
